Groendaken, daktuinen en dakparken in de openbare ruimte

Hoe innovatieve dakoplossingen steden leefbaarder en klimaatbestendiger maken

Er komt steeds meer aandacht voor groendaken, daktuinen en dakparken. Dat is geen toeval: de toenemende verstedelijking en de gevolgen van de klimaatverandering dwingen overheden, architecten, projectontwikkelaars en particulieren om op zoek te gaan naar innovatieve groene oplossingen om steden en woonomgevingen leefbaarder te maken. In dit artikel gaan we dieper in op de populariteit van groendaken in de openbare ruimte. Welke types bestaan er en wat zijn de voordelen? Met de juiste aanpak kunt u een waardevolle bijdrage leveren aan de aantrekkelijkheid en toekomst van stedelijke omgevingen.

POPULARITEIT VAN GROENDAKEN

Verschillende drijfveren

Groendaken en daktuinen worden steeds populairder, zowel op het openbaar domein als in particuliere woningen. Dit komt onder andere door de Vlaamse Hemelwaterverordening, die bepalingen oplegt rond de behandeling van hemelwater bij (ver)bouwen om wateroverlast en overbelasting van het rioleringsstelsel tegen te gaan. Groendaken zijn een ideale oplossing om regenwater te bufferen, vertraagd af te voeren en zelfs te hergebruiken. Daarnaast speelt het toegenomen ecologisch bewustzijn een rol. Steeds meer mensen beseffen dat we dringend werk moeten maken van meer biodiversiteit, een betere luchtkwaliteit en extra verkoeling in onze alsmaar warmere zomers. Groendaken dragen hieraan bij en zorgen ook voor een mooie uitstraling. Met de hoge vastgoedprijzen en beperkte ruimte in stedelijke gebieden is het bovendien slim om ongebruikte daken te transformeren tot groene zones, waardoor de stad leefbaarder wordt.

Voordelen

Groendaken zorgen voor minder hittestress in de stad, nemen fijnstof op en bieden een leefomgeving voor insecten en vogels. Het is aangetoond dat mensen die uitkijken op groen of er gebruik van kunnen maken zich beter voelen. In dichtbebouwde gebieden zijn dit belangrijke argumenten voor de aanleg van groendaken. Daarnaast is een groendak warmte-isolerend. In de winter werkt het als een ondersteunende laag van de bestaande dakisolatie. Het vangt koude, vorst en gure wind op, waardoor de warmte binnen beter behouden blijft. In de zomer zorgt de beplanting voor verkoeling van de onderliggende ruimtes en minder hitteweerkaatsing naar de aanpalende ruimtes. Boven het dak ontstaat dan een natuurlijke waterdamplaag die de temperatuur beperkt tot 37 °C, terwijl die op een klassiek dak zonder groendak makkelijk oploopt tot 70 °C of zelfs 90 °C. Groendaken hebben ook een geluidsisolerende werking, zowel op contactgeluid (bv. getrappel van vogels, regen hagel) als op omgevingsgeluid (bv. verkeer). Bovendien verlengt de vegetatielaag de levensduur van de dakdichting, omdat die minder wordt blootgesteld aan uv-straling en extreme weersomstandigheden.

Groene, gezonde leefomgeving

Dakparken (grootschalige, vaak openbare, daktuinen) spelen een steeds grotere rol in stedelijke ontwikkelings- en herstructureringsprojecten. Steden zoeken naar manieren om extra groen te creëren en de leefbaarheid te verhogen. Openbare daktuinen bieden tal van mogelijkheden voor ontspanning en sociale interactie. Denk aan winkelcentra, parkeergarages of overdekte stations, waar het dak kan dienen als een plek voor sport, recreatie of stadslandbouw. Op die manier worden groendaken en daktuinen een integraal onderdeel van de stedelijke infrastructuur en zorgen ze mee voor een gezondere en aangenamere leefomgeving.

Types groendaken

Er bestaan verschillende soorten groendaken en daktuinen. De keuze voor een specifiek type hangt af van de draagkracht, de beplanting, de gewenste uitstraling en het budget.

Extensieve groendaken

• Kenmerken: lichtgewicht, lage substraatlaag (ca. 6-10 cm), beplant met sedum, mossen of kruiden.
• Voordelen: weinig onderhoud, beperkte investering, ideaal voor daken met lagere draagkracht.
• Toepassing: vaak gebruikt als subtiele groenbedekking op grote magazijnen, appartementsgebouwen of woningen, vooral wanneer het dak niet of nauwelijks betreden wordt.

Hellende groendaken

• Kenmerken: specifieke opbouw met afschuifbeveiligingen, geschikt voor daken tot ongeveer 45°.
• Voordelen: interessant om ook schuine dakvlakken te vergroenen en zo bij te dragen aan een groener straatbeeld.
• Voor hellende groendaken is het aan te raden om van bij het ontwerp rekening te houden met de juiste dakdichting en mechanische verankeringen.

Solar groendaken

• Kenmerken: combinatie van groendak (verduurzaming) en zonnepanelen (energievoorziening).
• Voordelen: door de verkoelende werking van de vegetatie kunnen zonnepanelen efficiënter werken.

Semi-intensieve groendaken (natuurdaken)

• Kenmerken: dikkere substraatlaag (ca. 10-15 cm), beplant met klimaatrobuuste planten aangevuld met kruiden, grassen en vaste planten.
• Voordelen: meer mogelijkheden qua beplanting en biodiversiteit (bv. insecten, kleine dieren) dan extensieve daken.

Intensieve daktuinen

• Kenmerken: vergelijkbaar met een gewone tuin, vaak met struiken of zelfs bomen. Vereist een stevige dakconstructie om het grote gewicht te dragen.
• Voordelen: zorgen voor een echte groenbeleving in een stedelijke context.
• Toepassing: ideaal voor projecten boven parkeergarages of andere constructies die het hogere gewicht kunnen dragen.

Retentiedaken

• Kenmerken: ontworpen om regenwater op te vangen en vast te houden.
• Voordelen: buffering van piekbuien, minder belasting op riolering, verbeterd waterbeheer.
• Retentiedaken worden ook wel ‘groenblauwe daken’ genoemd en kunnen zowel extensief als intensief zijn. Ze zijn vooral populair in gebieden die kampen met wateroverlast door hevige regenval.

Technische opbouw  

Vijf functionele lagen

Alle types groendaken zijn vaak op dezelfde manier opgebouwd, namelijk in vijf lagen met elk een specifieke functie:

1. Beschermlaag: komt bovenop de (wortelwerende) dakdichting als bescherming en om oneffenheden op te vangen.
2. Drainage- en bufferlaag: zorgt voor afvoer van overtollig water en houdt tegelijkertijd water vast voor de beplanting.
3. Filterlaag: voorkomt dat fijne substraatdeeltjes in de drainage terechtkomen en de afvoer verstoppen.
4. Substraatlaag: de groeilaag voor de planten. Afhankelijk van de vegetatie bestaat deze laag uit een mix van vulkanisch gesteente, organische stof en andere componenten.
5. Vegetatielaag: de uiteindelijke laag met beplanting.

De eerste stap in het ontwerpproces is het bepalen van de draagkracht van de dakconstructie

Ontwerp en aanleg

Draagkracht en constructie

De eerste stap in het ontwerpproces is het bepalen van de draagkracht van de dakconstructie. Voor vaste beplanting en heesters volstaat doorgaans een draagkracht van 105 kg/m², terwijl een intensieve daktuin met bomen al snel 1.000 kg/m² moet kunnen dragen. Hou rekening met extra belasting door water en sneeuw, vooral bij retentiedaken die bewust water vasthouden.

Wortelwerende dakbedekking

Groendaken stellen specifieke eisen aan de dakbedekking. De meeste membranen of folies zijn waterdicht, maar niet per definitie wortelwerend. Bij nieuwbouwprojecten is het aan te raden meteen te kiezen voor een wortelwerende dakbedekking. Bij renovaties kunt u eventueel een extra wortelwerende folie aanbrengen.

Waterbeheer en irrigatie

Naast natuurlijke neerslag kan het bij bepaalde intensieve daken nodig zijn om een irrigatiesysteem te installeren, zeker bij gevoelige of grote planten. Te veel water is ook niet goed; zorg daarom dat overtollig water afgevoerd kan worden via de drainagelaag en controleer regelmatig de afvoerpunten.

Plantenkeuze en windstudie

De plantenkeuze hangt af van het type groendak, de gewenste biodiversiteit, het klimaat en de mate van onderhoud die men wil of kan uitvoeren. In winderige gebieden of bij hoogbouw kan een windstudie nuttig zijn, zodat de beplanting niet wegwaait.

Toegankelijkheid en veiligheid

Een intensief groendak fungeert vaak als recreatieve buitenruimte, dus dan moet u extra aandacht besteden aan looppaden, hekkens en een veilige toegang.

Onderhoud

Onderhoudsfrequentie

• Extensieve groendaken: één tot twee keer per jaar onkruid wieden, bemesten en waterafvoeren controleren.
• Solar groendaken: regelmatige controle van de vegetatie en de zonnepanelen.
• Semi-intensieve groendaken: twee tot drie keer per jaar, afhankelijk van de beplanting.
• Intensieve daktuinen: zoals een gewone tuin meermaals per jaar maaien, snoeien, bemesten en irrigeren.
• Retentiedaken: regelmatige controle van de waterafvoer en retentie-elementen.

Onderhoudswerkzaamheden

De onderhoudswerkzaamheden gaan van onkruid verwijderen tot waterafvoeren controleren. Extensieve sedumdaken worden meestal één keer per jaar bemest, terwijl intensieve daken vaker voedingsstoffen nodig hebben. Door eventuele irrigatiesystemen regelmatig te controleren, kunt u verstoppingen voorkomen.

Onderhoudscontracten

Bij openbare projecten is het slim om te werken met onderhoudscontracten. Zo biedt u uw klanten zekerheid over de kwaliteit van het groendak, dat met een regelmatig onderhoud jarenlang een ecologische blikvanger blijft. Op die manier wordt het groendak veel meer dan zomaar ‘een dak met planten’: een verrijking van onze steden en een belangrijke investering in de toekomst van het openbaar domein.

Met medewerking van Canopy, Ecoworks, IBIC, Groenpalet, Naturoof, Vice Verda